Zbieranie runa leśnego a prawo. Karina Rudzka

Im dalej w las tym więcej grzybów, czyli czyj jest grzyb w Twoim koszyku?;)

Runo leśne to najniższa, przyziemna warstwa roślin i grzybów w lesie, w skład runa wchodzą krzewinki, rośliny zielne, mszaki oraz młode pokolenie (nalot) drzew i krzewów. Ustawowo runo leśne jest własnością Skarbu Państwa, nadzorowaną przez Polskie Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (PGLP). Użytkowanie runa leśnego w Polsce regulują trzy akty prawne:

- Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz.U. Nr 101, poz. 444 z późn. zmianami) – rozdział 5 Zasady udostępniania lasów,

- Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 z późn. zmianami)

- Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony i zbioru płodów runa leśnego oraz zasad lokalizowania pasiek na obszarach leśnych (Dz.U. 1999 nr 6 poz. 42).

Każdy obywatel Polski ma prawo do nieodpłatnego zbioru dóbr runa leśnego na własne potrzeby, o ile nie są one objęte stałą lub częściową ochroną (chronione gatunki roślin, grzybów, porostów) ) lub las – miejsce zbioru- nie jest objęty zakazem wstępu (dotyczy to np. upraw leśnych do 4 m wysokości, drzewostanów nasiennych, ostoi zwierząt, źródlisk rzek i potoków, okresowo- w czasie wysokiego zagrożenia pożarowego).

Wg Rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska stan zdrowotny runa powinien być monitorowany:

Runo leśne powinno być obserwowane pod kątem oceny zagrożenia zniszczenia jednego lub więcej gatunków wchodzących w jego skład […].

Pojawia się więc pytanie kto ma ten stan zdrowotny runa monitorować? Prawnie osobą odpowiedzialną za runo leśne jest właściciel lasu (art. 13 Ustawy o lasach). W przypadku lasów należących do państwa, odpowiedzialny jest ich zarządca – Polskie Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe w lasach prywatnych- ich właściciele. Są oni zobowiązani do trwałego utrzymywania lasów i zapewnienia ciągłości ich użytkowania przez pozyskiwanie surowców runa leśnego w sposób zapewniający możliwość ich biologicznego odtwarzania się oraz z poszanowaniem ochrony gatunkowej roślin .

Rozporządzenie Ministra Środowiska reguluje również zasady pozyskiwania grzybów, roślin i ich owoców:

Przy zbiorze płodów runa leśnego dopuszcza się wyłącznie:

1) zbiór owocników grzybów jadalnych bez oznak rozkładu,

2) zbiór owoców ręcznie (bez użycia jakichkolwiek narzędzi i urządzeń niszczących lub uszkadzających rośliny),

3) przy pozyskiwaniu całych roślin lub ich części –stosowanie małych łopatek, noży ogrodniczych lub sekatorów, siatek i płacht.

Wg. ustawy o lasach zbiór płodów runa leśnego dla celów przemysłowych wymaga zawarcia umowy z nadleśnictwem. Nadleśniczy może odmówić zawarcia takiej umowy, w przypadku gdy zbiór runa leśnego zagraża środowisku leśnemu. W regulacjach prawnych pojawia się pytanie: czy umowy z nadleśnictwem powinni zawierać zbieracze, czy skup? Z powodu tej luki prawnej aktualnie skupy nie podpisują umów z nadleśnictwami. Dla skupów najbardziej opłacalne jest prowadzenie działalności, która na pograniczu prawa eksploatuje zasoby runa za pośrednictwem prywatnych zbieraczy. Odbywa się to praktycznie poza kontrolą, co wiąże się z nadmiernym użytkowaniem bazy surowcowej i w rezultacie może potencjalnie doprowadzić do jej degradacji.

Zrównoważona gospodarka leśna związana z eksploatacją runa leśnego wymaga rzetelnej znajomości bazy surowcowej kraju. Wiedza ta umożliwiłaby racjonalne zbieranie płodów runa do takiego poziomu, który zapewniłby ciągłość populacji roślin na danym terenie na potrzeby kolejnych pokoleń. Szansą na uporządkowanie tej kwestii byłoby stworzenie jednoznacznie sformułowanych regulacji prawnych dotyczące pozyskiwania płodów runa leśnego na cele przemysłowe oraz kontrola ich przestrzegania.