Kiedy zbierać kwiaty a kiedy korzenie ?

Występujące w surowcach roślinnych związki chemiczne, które wykazują działanie na organizm ludzki nazywamy substancjami czynnymi i od ich zawartości zależy wartość ziół. Na zawartość substancji czynnych ma wpływ wiele czynników, ale przede wszystkim właściwie przeprowadzony zbiór i suszenie. Związki chemiczne tworzą się w różnych fazach wegetacji roślin, a ich zawartość może być różna w różnych okresach. Toteż zbiór poszczególnych surowców powinien być prowadzony w momencie największego nagromadzenia substancji czynnych. Okres zbioru, a nawet pora dnia, ma więc duże znaczenie dla wartości surowca. Zbiór powinien być prowadzony starannie, aby zebrane zioła odpowiadały stawianym im wymaganiom. Poszczególne grupy surowców zbierane są na ogół wg podobnych zasad i w podobnych terminach.

KORĘ zbiera się wczesną wiosną, gdyż wtedy między korą a drewnem tworzy się warstwa młodych komórek, co ułatwia oddzielenie kory. W zależności od gatunku rośliny zbiera się korę we wczesnych miesiącach wiosny (wierzba) lub później (kruszyna). Korę zdejmuje się z gałęzi uprzednio ściętych. Wybiera się gałązki młode, dwu -, czteroletnie, gładkie, zdrowe bez porostów. Z tych gałązek odcina się boczne gałązki i w odległości około 20 cm nacina się korę wzdłuż, podważa nożem i zdejmuje. W ten sposób zebrana kora ma kształt rurek lub rynienek. Nie należy pozyskiwać kory przez struganie, gdyż otrzymany surowiec zawiera drewno i jest zbyt rozdrobniony.

KORZENIE I KŁĄCZA zbiera się zwykle w okresie spoczynku rośliny, a więc jesienią lub bardzo wczesną wiosną, kiedy nagromadzenie ciał czynnych jest w nich największe. Tylko nie które korzenie mogą być zbierane w innych terminach, np. korzeń mydlicy pozyskuje się późną wiosną, kłącze tataraku również latem, korzenie kozłka można pozyskiwać przed lub po przekwitnięciu, gdyż wtedy zawartość ciał czynnych jest największa. Korzenie kłącza wykopuje się widłami lub łopatami. Korzenie roślin korzeniących się głębiej np. łopianu, wykopuje się za pomocą mocnych metalowych prętów, u dołu spłaszczonych i zaostrzonych. Korzenie i kłącza rozrastające się szeroko i płytko lepiej wykopywać widłami amerykańskimi. Niektóre korzenie wyoruje się pługiem . Przy okazji mechanicznej uprawy gleby pozyskuje się natomiast kłącze perzu. Zaraz po wydobyciu korzeni i kłączy oczyszcza się je dokładnie z ziemi przez otrząsanie. Niektóre korzenie wymagają starannego, lecz szybkiego opłukania w wodzie. Opłukane korzenie rozkłada się cienką warstwą, aby obeschły, a następnie oczyszcza się je z drobnych korzonków, odcina części naziemne oraz części zbrunatniałe. Zebrany surowiec powinien być jak najszybciej ususzony.

KWIATY zbiera się na początku lub w pełni kwitnienia, nigdy nie zbiera się kwiatów przekwitłych. Niektóre kwiaty należy pozyskiwać wyłącznie na początku kwitnienia np. kwiat podbiału, mniszka, kocanki, rumianku, gdyż zebrane później przekwitają podczas suszenia i rozsypują się. Kwiaty zbiera się delikatnie, gdyż zgniecione łatwo ciemnieją. Do grupy kwiatów należą nie tylko surowce w postaci pojedynczych kwiatów, czy w postaci całych kwiatostanów, lecz również części kwiatów. Jako kwiat jasnoty białej zbiera się korony kwiatowe, jako kwiat bławatka zewnętrzne kwiaty koszyczka. Kwiaty pojedyncze lub zebrane w koszyczki kwiatowe zrywa się zwykle bez szypułek. Kwiaty zebrane w kwiatostany np. bzu czarnego, wiązówki , krwawnika pozyskujemy ścinając całe kwiatostany, a dopiero po wysuszeniu ociera się kwiaty z szypułek. Zbiór kwiatów jest czynnością bardzo pracochłonną, gdyż najczęściej zbiera się je ręcznie. Ułatwiony jest nieco zbiór koszyczków rumianku przez zastosowanie do zbiory tzw. grzebieni.

LIŚCIE najczęściej zbiera się przed lub w czasie kwitnienia. Nie dotyczy to roślin takich, które kwitną przed wytworzeniem liści np. podbiał, albo w czasie wykształcania pierwszych liści, jak bobrek czy porzeczka. W zależności od wymagań zbiera się liście z ogonkami lub bez ogonków liściastych. Liście nie mogą być zgniecione przy zbiorze i dlatego obrywa się je pojedynczo, a nie osmykuje z łodyg czy gałęzi. Po wysuszeniu całych pędów można oddzielać liście drobne, niełamliwe np. brusznicy borówki. Przy masowym występowaniu niektórych roślin można pozyskiwać liście przez koszenie np. bobrek, podbiał. Tak zebrany surowiec wymaga starannego przebrania i odrzucenia liści o niewłaściwym wyglądzie i innych roślin, które zostały ścięte razem z surowcem. Zebrane liście należy luźno układać w kosze i jak najszybciej suszyć. Nie można dopuścić do zagrzania lub zmoczenia zebranych liści w czasie przechowywania lub transportu.

ZIELE zbiera się w początkach kwitnienia rośliny. Tylko dla niektórych surowców z tej grupy przedłuża się okres zbioru na pełnię kwitnienia np. krwawnik, względnie na okres wytwarzania pierwszych owoców np. tasznik, fiołek. Ziele zbiera się ścinając górne części roślin sekatorem, nożycami lub sierpem, a na plantacjach kosiarkami. Nigdy nie ścina się najniższej części łodygi, gdyż jest przeważnie zdrewniała, bezlistna lub o liściach pożółkłych, zeschłych.

OWOCE I NASIONA zbieramy dojrzewające lub dojrzałe. Owoce mięsiste zbiera się dojrzałe wybarwione, ale jeszcze jędrne, twarde. Owoce i nasiona suche zbiera się, gdy już dojrzeją, ale jeszcze się nie osypują. Przy zbiorze nasion i owoców nierównomiernie dojrzewających nie należy czekać na aż dojrzeją wszystkie, ale przystąpić do zbioru kiedy większość owoców już dojrzewa. Zbiór takich owoców najlepiej przeprowadzić w godzinach rannych i w dni pochmurne. Owoce mięsiste, pojedynczo osadzone na szypułce zrywa się ręcznie. Baldachogrona bzu czarnego i jarzębiny ścina się w całości, a następnie obrywa owoce przed suszeniem lub po wysuszeniu. Owoce i nasiona suche zbiera się ścinając całe pędy z dojrzewającymi owocami, wiąże w snopy, podsusza i omłaca. Zbiór niektórych owoców i nasion można przeprowadzać kombajnem np. czarnuszka, kolendra.

Pora dnia jak i pogoda panująca w czasie zbioru ma również wpływ na wartość surowca. Części nadziemne roślin zbiera się w dni bezdeszczowe i po obeschnięciu rosy. Zbiór mokrych ziół, powoduje zagrzewanie ich w czasie transportu, zmianę barwy, zapachu. Surowce olejkowe zaleca się zbierać w godzinach południowych. Do zbioru wybiera się rośliny zdrowe, czyste, nie uszkodzone. Nie wolno zbierać ziół z pól i lasów, na których stosowano środki ochrony roślin, przed ich rozkładem oraz z poboczy szos, w pobliżu fabryk i koło torów kolejowych.