Zbieractwo Słowian. Karina Rudzka

Zbieractwo to pozyskiwanie z naturalnych stanowisk płodów natury. Podziwiać można w człowieku niezwykłą zdolność do wyszukiwania nadających się do spożycia dzikich roślin. Wśród roślin zbieranych przez różne ludy, są również i silnie trujące, które były spożywane dopiero po skomplikowanej obróbce. Nie wiemy, jakim sposobem człowiek dokonał tego rodzaju odkryć. Możemy przypuszczać, iż ludzie obserwowali zwierzęta, a następnie naśladowali je i sięgali po te same rośliny, sprawdzając ich działanie na sobie, wzbogacali w ten sposób wiedzę następnych pokoleń. Polski badacz Adam Maurizio (1862–1941) w pierwszej na świecie rozprawie z zakresu historii żywienia człowieka „Pożywienie roślinne i rolnictwo w rozwoju dziejowym” (1926) twierdzi, iż współcześnie znajomość roślin użytkowych zawdzięczamy w przeważającej mierze dawnym ludom. Nasza rozległa wiedza o zbożach i roślinach jadalnych, używkach i roślinach leczniczych oraz innych artykułach codziennego użytku pochodzenia roślinnego jest efektem żmudnej pracy naszych przodków.

Przedmiotem zbieractwa były przede wszystkim rośliny i w znacznie mniejszym stopniu niektóre produkty pochodzenia zwierzęcego: miód pszczeli, ptasie jaja oraz zwierzęta takie jak niektóre owady czy ich gąsienice. Przykładem może być tu owad z rzędu pluskwiaków czerwiec polski (Porphyrophora polonica L.), który w średniowieczu stosowany był jako źródło czerwonego barwnika (kwas karminowy) do barwienia tkanin.

Pod pojęciem zbieractwa w okresie wczesnośredniowiecznym rozumiemy zbieractwo u ludów produkujących żywność, czyli celowe pozyskiwanie płodów natury – roślin dziko rosnących i ich części, w celu uzupełnienia podstawowej bazy żywnościowej, którą stanowiły produkty rolne i hodowlane. Ten typ zbieractwa określić więc możemy mianem selektywnego. Gospodarka zbieracka była ponadto gospodarką wybitnie ekstensywną i dlatego grupy ludzkie musiały eksploatować olbrzymie obszary. Preferowano głównie płody zbierackie, które dostarczały stosunkowo dużo biomasy, były łatwo dostępne, rosły w większych skupiskach, co umożliwiało sprawne i wydajne ich zbieranie. Przypuszczać można, iż wyjątkiem od tej reguły były rośliny o szczególnych walorach smakowych.

Zbieractwo stanowiło sposób zdobywania żywności opierający się na wykorzystywaniu zasobów środowiska. Należy pamiętać, że zdobywanie obfitej lub niewystarczającej ilości pokarmu oraz ilość pracy wkładanej w jego zdobywanie, realnie kreowało sposób życia przodków. Brak pożywienia o zadowalającej jakości i ilości wpływał znacząco na stan zdrowotny człowieka – zarówno ten psychiczny, jak i fizyczny. Zbieractwo, jako jeden z najstarszych sposobów zdobywania pożywienia, u Słowian miało niewielkie znaczenie, nigdy jednak nie zostało całkowicie zarzucone. Swój byt opierali oni głównie na rolnictwie i hodowli zwierząt. Zbieractwo zyskiwało na znaczeniu szczególnie w latach klęsk żywiołowych i wojen, jako sposób uzupełnienia zapasów pożywienia. Dostarczało ono cennej karmy dla bydła i świń, roślin leczniczych, przemysłowych oraz takich, które miały znaczenie dla ówczesnych praktyk magicznych.

Jedną z kolejnych elementarnych cech zbieractwa była jego sezonowość. Rytm zbioru wielu gatunków roślin zielnych oraz owoców drzew i krzewów dostosowany był do ich sezonu wegetacyjnego. Zebrane płody natury wykorzystywano do bezpośredniej konsumpcji, jako dodatek do powszednich potraw lub tylko w okresach głodu. Okresy głodowe, częste w średniowieczu, powodowały gwałtowny wzrost zapotrzebowania na uzupełnienie zapasów w artykuły zbierackie. Zbieractwem zajmowały się głównie kobiety i dzieci oraz osoby starsze. Posługiwały się prymitywnymi narzędziami takimi jak noże i drewniane kopaczki. Jako naczynia zbierackie służyły najprawdopodobniej różnego rodzaju torby, kosze, kobiałki.